Preventie van coccidiosis bij pluimvee is van groot belang om een goede voederconversie en groei te kunnen behalen. Eerdere onderzoeken van de SFR (Schothorst Feed Research) hebben aangetoond dat de financiële schade bij vleeskuikens op kan lopen tot wel acht cent per afgeleverd kuiken. Naast financiële schade als gevolg van verminderde groei en voederconversie, is coccidiosis (in combinatie met Clostridium Perfringens) ook vaak veroorzaker van natte mest, en daarmee voetzoolleassies.
De veroorzaker van coccidiosis (de eencellige Eimeria) heeft een gastheer (in dit geval de kip of de kalkoen) nodig om te overleven en zich te vermenigvuldigen. De eerste besmetting van het dier vindt plaats door het opnemen van eitjes van de Eimeria parasiet uit de omgeving. De eitjes kunnen tussen twee rondes door overleven in de stal.
Om de dieren opnieuw te kunnen besmetten moeten de eitjes afrijpen. Dit rijpen kan alleen onder specifi eke omstandigheden plaatsvinden. Vooral vochtig strooisel speelt hierin een belangrijke (negatieve) rol. Eenmaal opgenomen door het kuiken doorloopt de parasiet de verschillende ontwikkelingsstadia, waarbij uiteindelijk de darmen worden beschadigd. Vijf tot zeven dagen na de opname van de eitjes wordt er een veelvoud van de opgenomen eitjes uitgescheiden via de mest. Als deze eitjes ook weer gaan afrijpen in het (vochtige) strooisel kan hierdoor de besmettingsdruk in een koppel steeds verder oplopen.
Symptomen en management van coccidiosis bij pluimvee
Een typisch beeld dat bij coccidiosis hoort, zijn klagende dieren in een koppel en verminderde voeropname. Ook staan de dieren vaak met een bolle rug en de staart naar beneden. De dieren hebben buikpijn en zijn wat lusteloos. Vooral jonge dieren (jonger als 6 weken) zijn vatbaar. Na een eerste infectie treedt er immuniteit op voor de coccidiosesoort waarmee het dier besmet is geweest, echter er kan wel (blijvende) schade optreden aan de darmen, mede als gevolg van een secundaire infectie als Clostridium Perfringens.
Coccidiosis veroorzaakt door Eimeria Tenella, Eimeria Necatrix en Eimeria Brunetti geeft ernstige ziekteverschijnselen: verlies aan eetlust, sloomheid, bol zitten en vaak ernstige, zelfs bloederige diarree. De gevolgen zijn zeer ernstig. Het dier kan eraan dood gaan.
Mestonderzoek van de zwakkere dieren kan uitsluitsel bieden, net zoals sectie op dode dieren. Voor preventie van coccidiosis is (behalve de inzet van een anticoxmiddel) daarom ook een goede reiniging plus het strooiselmanagement van groot belang. Hiermee verkleint u de kans op herbesmetting tussen twee rondes en zorgt u ervoor dat tijdens de ronde de infectiedruk minder snel oploopt. Houd het strooisel rul en droog, strooi eventueel natte plekken in de stal wat bij.
Schadelijke coccidiosis soorten bij pluimvee
Bij de kip zijn er acht en bij de kalkoen zeven verschillende coccidiosis soorten bekend, die allen behoren tot de Eimeria familie. Van deze zijn er bij de kip maar vijf en bij de kalkoen maar twee soorten die wetenschappelijk als ziekteverwekkend gezien worden. Coccidiosis is diersoort specifi ek, coccidiosis van kippen is niet besmettelijk voor kalkoenen en omgekeerd. Verder tast elke coccidiosis soort heel specifi eke delen van het darmkanaal aan.
Kippen
Coccidiosis bij kippen en zeker vleeskuikens kunnen grote problemen geven. Niet alleen de plaats in de darm waar ze schadelijk zijn is verschillend, ook de schade die ze aanrichten en de gevolgen ervan zijn verschillend. Zo richten bij kippen in de dunne darm de Eimeria Acervulina (voorste deel van de dunne darm) en Eimeria Maxima en Eimeria Necatrix (middelste deel van de dunne darm) veel schade aan. Eimeria Tenella wordt ook wel blinde darmcoccidiosis genoemd, terwijl Eimeria Brunetti met name in het laatste deel van de darm voorkomt.
Kalkoenen
Ook bij kalkoenen is coccidiosis een groot probleem. Hier komt bij dat kalkoenen gevoelig zijn voor bepaalde anticoxmiddelen en hieraan kunnen sterven. Dit betreft de ionofore middelen, zoals bijvoorbeeld salinomycine (Sacox). Hierdoor is de beschikbaarheid van middelen beperkter als bij kippen. Bij kalkoenen zijn de twee soorten die het meeste schade geven, de Eimeria Adenoeides (blinde darm) en de Eimeria Meleagrimitis.
Desinfectie
Tegen desinfectie zijn ze goed bestand. Het verwijderen van de eitjes moet voornamelijk plaatsvinden door het wegspoelen hiervan. Zorg daarom voor gladde vloeren, wanden en plafonds en gebruik voldoende water. Als reiniging/desinfectie methodes worden er verder in dit verband nog ingezet:
- Desinfectie met ammoniak. Hierbij wordt 100m² vloer bedekt met 10 kg landbouw poederkalk waarover 20 kg zwavelzure ammoniak wordt gestrooid. Dit wordt dan bevochtigd met 100 liter water. Naast de ammoniak blijft er een laagje gips op de vloer over wat de resterende coccidiën inkapselt. LET OP: doe dit niet zelf, maar laat dit door een bedrijf doen. Er komt namelijk heel veel ammoniak vrij.
- Het ‘branden’ van de vloer. Ook hiervoor dient u normaal gesproken een gespecialiseerd bedrijf in te schakelen.
- Inzepen van de stal met groene zeep.
Anticoxmiddelen in het voer
Behalve de algemene managementmaatregelen en desinfectie is ook een goede keuze van het gebruikte anticoxmiddel (en eventueel rotatieschema) van groot belang. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat de Eimeria parasiet op veel pluimveebedrijven immuun is tegen de gebruikte coccidiostatica.
Zoals gezegd en geschreven kan coccidiosis voor (grote) financiële schade zorgen. Neem dit probleem dan ook serieus en grijp tijdig in. Voor meer informatie neem contact op met uw specialist en dierenarts.
Tabel 1: Meest gebruikte coccidiostatica
| Coccidiostaticum | Merknaam | Wachttijd | |
| Lasalocid | Avatec | kip en kalkoen | 5 dagen |
| Monensin natrium | Monensin | kip en kalkoen | 1 dag |
| Narasin | Monteban | kip | 0 dagen |
| Salinomycine | Sacox | kip | 1 dag |
| Narasin / Nicarbazine | Maxiban | kip | 0 dagen |
| Nicarbazine | Nicarbazine | kip | 1 dag |
| Diclazuril | Clinacos | kip en kalkoen | 5 dagen |